‘స్వచ్ఛ రథం’ విప్లవం: ప్లాస్టిక్ భూతంపై ప్రజల సైలెంట్ వార్!
దేశానికి ఆదర్శం: ఆంధ్రప్రదేశ్ నుండి వ్యర్థాల నుంచి సంపద సృష్టి
“చెత్త” అనే పదం వినగానే మనకు గుర్తొచ్చేది మురికి, దుర్గంధం, నిర్లక్ష్యం. కానీ ఒకరోజు ఆ చెత్త మీ ఇంట్లోకి నిత్యావసర సరుకులను తీసుకొస్తే? వినడానికి వింతగా ఉన్నా, ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్\u200cలో మొదలైన ఓ విప్లవాత్మకమైన ఉద్యమం. ప్లాస్టిక్ రాక్షసుడిని అంతం చేయడానికి ప్రభుత్వాలు, స్వచ్ఛంద సంస్థలు చేసిన ప్రయత్నాలన్నీ పదేపదే విఫలమవుతున్నాయి. దేశవ్యాప్తంగా ప్రతిరోజూ ఉత్పత్తి అయ్యే లక్షలాది మెట్రిక్ టన్నుల వ్యర్థాలు మన నగరాలను డంపింగ్ యార్డులుగా మారుస్తున్నాయి. ఈ పెను సవాలుకు పరిష్కారంగా, ఆంధ్రప్రదేశ్\u200cలోని రాజమహేంద్రవరంలో కలెక్టర్ ప్రశాంతి ఆదేశాల మేరకు ప్రారంభమైన ఓ చిన్న పైలట్ ప్రాజెక్ట్, ఇప్పుడు దేశమంతటికీ ఒక సరికొత్త మార్గాన్ని చూపిస్తోంది.
‘స్వచ్ఛ రథం’ అని పిలిచే ఈ నమూనా, ప్రజలను తమ ఇంటి దగ్గరి నుంచే ఈ సైలెంట్ యుద్ధంలో సైనికులను చేసింది. ఈ వినూత్న ప్రాజెక్టులో, ఒక మొబైల్ వాహనం ఇంటింటికీ వెళ్లి, వ్యర్థాలను సేకరిస్తోంది. కానీ, ఇది సాధారణ చెత్త లారీ కాదు! ఇందులో పాత ప్లాస్టిక్, గాజు, ఇనుప వస్తువులు, అట్టపెట్టెలు, పాత పుస్తకాల వంటి నిరుపయోగమైన వస్తువులను ఇస్తే, వాటి విలువకు సమానమైన నిత్యావసర సరుకులను అక్కడికక్కడే అందజేస్తున్నారు. చెత్తను డబ్బుగా మార్చే ఈ విప్లవం, ప్రజలను స్వచ్ఛతా ఉద్యమంలో భాగం చేసే ఒక శక్తివంతమైన సాధనంగా నిరూపితమైంది. ఇది ‘వేస్ట్-టు-వెల్త్’ (వ్యర్థాల నుంచి సంపద) అనే చక్రీయ ఆర్థిక వ్యవస్థను ఆచరణలో చూపిస్తుంది.
ఈ వినూత్న ప్రాజెక్టులో భాగంగా, ఒక మొబైల్ వాహనం ఇంటింటికీ వెళ్లి, వ్యర్థాలను సేకరిస్తోంది. కానీ, ఇది సాధారణ చెత్త లారీ కాదు. ఇందులో పాత ప్లాస్టిక్, గాజు, ఇనుప వస్తువులు, అట్టపెట్టెలు, పుస్తకాలు వంటి నిరుపయోగమైన వస్తువులను ఇస్తే, వాటి విలువకు సమానమైన నిత్యావసర సరుకులను అక్కడికక్కడే అందజేస్తున్నారు. చెత్తను డబ్బుగా మార్చే ఈ విప్లవం, కేవలం పారిశుద్ధ్యాన్ని మెరుగుపరచడమే కాదు, ప్రజల భాగస్వామ్యంతో పర్యావరణ పరిరక్షణకు ఒక శక్తివంతమైన సాధనంగా మారింది.
వ్యర్థాల నుంచి సంపద: గుంటూరు పైలట్ ప్రాజెక్ట్ అద్భుతాలు
‘స్వచ్ఛ రథం’ కేవలం ఒక భావన మాత్రమే కాదు, ఇది వాస్తవంగా ఎంత శక్తివంతమైనదో గుంటూరు రూరల్ మండలంలో జరిగిన పైలట్ ప్రాజెక్ట్ నిరూపించింది. కేవలం 15 రోజుల్లోనే, ఈ ప్రాజెక్ట్ 2,599 కిలోల పొడి వ్యర్థాలను సేకరించి అందరినీ ఆశ్చర్యపరిచింది. ఇందులో 1,271 కిలోల ప్లాస్టిక్, 490 కిలోల పాత పుస్తకాలు ఉన్నాయి. ఈ వ్యర్థాలకు బదులుగా గ్రామస్తులకు దాదాపు రూ. 48,000 విలువైన నిత్యావసరాలు పంపిణీ చేయబడ్డాయి. ఈ లెక్కలు చూస్తే, ఇది ఆర్థికంగా ఎంత లాభదాయకమో అర్థమవుతుంది. వ్యర్థాలను పారవేయడానికి బదులుగా, వాటిని సంపదగా మార్చుకోవడం ద్వారా ప్రజలు తమ పరిసరాలను శుభ్రంగా ఉంచుకోవడానికి ఉత్సాహం చూపుతున్నారు.
దేశవ్యాప్త అమలుకు సమగ్ర ప్రణాళిక: మున్సిపల్ కమీషనర్లకు మార్గదర్శకం
రాజమహేంద్రవరం, గుంటూరు విజయగాథలను స్ఫూర్తిగా తీసుకుని, ఈ నమూనాను దేశవ్యాప్తంగా అమలు చేయాలంటే ఒక పకడ్బందీ ప్రణాళిక అవసరం. మున్సిపల్ కమీషనర్లు ఈ కింది వ్యూహాలను అమలు చేయాలి.
- డేటా సేకరించండి, లక్ష్యం నిర్దేశించండి:
- మీ పట్టణంలో ఏ రకం వ్యర్థాలు ఎక్కువగా ఉత్పత్తి అవుతున్నాయో తెలుసుకోండి. ఈ డేటా ఆధారంగా చెత్త సేకరణ, రవాణా వ్యవస్థలను రూపొందించండి.
- ప్రజల్లో అవగాహన కల్పించండి. వ్యర్థాలను తడి, పొడి చెత్తగా వేరుచేయడం ఎంత ముఖ్యమో వారికి వివరించండి. ‘జన్ ఆందోళన్’ స్ఫూర్తితో ప్రజలను భాగస్వాములను చేయండి.
- మౌలిక వసతులు, సిబ్బందిని సిద్ధం చేయండి:
- ఇంటింటికీ వెళ్లడానికి ప్రత్యేక ‘స్వచ్ఛ రథం’ వాహనాలను ఏర్పాటు చేయండి.
- సేకరించిన వ్యర్థాలను తాత్కాలికంగా నిల్వ చేయడానికి, వేరు చేయడానికి వార్డుల స్థాయిలో ‘సాలిడ్ వెల్త్ ప్రాసెసింగ్ సెంటర్\u200cలను’ నిర్మించండి.
- ప్రతి 250 ఇళ్లకు ఒక **’CLAP మిత్ర’**ను నియమించండి. వారికి గౌరవప్రదమైన జీతంతో పాటు (ఉదాహరణకు, రూ. 25,000 వరకు), ఆర్థిక భద్రతను అందించండి.
- టెక్నాలజీని ఉపయోగించండి:
- వ్యర్థాల సేకరణ మార్గాలను ఆప్టిమైజ్ చేయడానికి మొబైల్ యాప్\u200cలను ఉపయోగించండి.
- ఆధారిత స్మార్ట్ బిన్\u200cలు నిండిపోయినప్పుడు స్వయంచాలకంగా సిబ్బందికి సమాచారం పంపిస్తాయి, తద్వారా అనవసరమైన ట్రిప్పులను తగ్గించి, ఇంధన ఖర్చులను ఆదా చేయవచ్చు.
సవాళ్లను అధిగమించండి, విజయాలను సాధించండి
ఈ గొప్ప పథకానికి కొన్ని సవాళ్లు ఎదురయ్యే అవకాశం ఉంది. అయితే, వాటికి సరైన పరిష్కారాలు మన చేతుల్లోనే ఉన్నాయి.
- నిధుల సమస్య: వ్యర్థాల నిర్వహణకు భారీగా ఖర్చవుతుంది (ఒక్కో టన్నుకు రూ. 500 – 1,500). దీనికి పరిష్కారంగా, కేంద్ర ప్రభుత్వ నిధులతో పాటు, ప్రైవేట్ భాగస్వామ్యంను ప్రోత్సహించండి. ప్లాస్టిక్ వ్యర్థాలను ఉత్పత్తి చేసే సంస్థల నుంచి నిధులను రాబట్టడానికి EPR నిబంధనలను కఠినంగా అమలు చేయండి.
- మానవ వనరుల సమస్య: పారిశుద్ధ్య కార్మికులకు సామాజిక గౌరవం తక్కువగా ఉంది. వారికి గౌరవప్రదమైన జీవనోపాధిని కల్పించడం ద్వారా, ఈ రంగంలో పనిచేయడానికి మరింత మందిని ప్రోత్సహించవచ్చు.
ఇతర రాష్ట్రాల నుండి పాఠాలు
ఈ నమూనా భారతదేశానికి కొత్తేమీ కాదు. ఛత్తీస్ గఢ్\u200cలోని అంబికాపూర్\u200cలో 2019లో ప్రారంభమైన ‘గార్బేజ్ కేఫ్’ ఒక కిలో ప్లాస్టిక్ వ్యర్థాలకు భోజనం అందించేది. ఇది అద్భుతమైన విజయం సాధించింది, కానీ పాలనాపరమైన మార్పుల కారణంగా మూసివేయబడే ప్రమాదంలో పడింది. ఈ అనుభవం మనకు ఒక ముఖ్యమైన పాఠాన్ని నేర్పిస్తుంది: కేవలం ఒక పథకంపై ఆధారపడకుండా, పటిష్టమైన విధానాలు, నియమాలు (SWM Rules, 2016) అమలు చేయడం ద్వారానే దీర్ఘకాలిక విజయం సాధ్యమవుతుంది.
బహుళ ప్రయోజనాలు: ఇది కేవలం చెత్త గురించి మాత్రమే కాదు!
‘స్వచ్ఛ రథం’ నమూనా కేవలం వ్యర్థాలను సేకరించడం గురించి మాత్రమే కాదు.
- పర్యావరణం: ఇది డంపింగ్ యార్డులపై భారాన్ని తగ్గిస్తుంది, కాలుష్యం లేకుండా చేస్తుంది.
- ఆర్థికం: వ్యర్థాల నిర్వహణ, రీసైక్లింగ్ రంగాల్లో వేల సంఖ్యలో కొత్త ఉద్యోగాలు, వ్యాపార అవకాశాలు పుట్టుకొస్తాయి.
- సామాజికం: ఇది ప్రజల్లో బాధ్యతను పెంచుతుంది, అట్టడుగు వర్గాల కార్మికులకు గౌరవప్రదమైన జీవితాన్ని కల్పిస్తుంది.
‘స్వచ్ఛ భారత్ మిషన్ 2.0’ యొక్క లక్ష్యాలను సాధించడానికి ఈ ‘స్వచ్ఛ రథం’ నమూనా ఒక శక్తివంతమైన సాధనం. ప్రజలు, ప్రభుత్వాలు, ప్రైవేట్ సంస్థలు కలిసి పనిచేస్తే, భారతదేశం ‘డంప్ యార్డ్-రహిత’ దేశంగా మారే కల త్వరలోనే నిజమవుతుంది. ఈ విప్లవంలో పాలు పంచుకోవడానికి మీరు కూడా సిద్ధంగా ఉన్నారా?
